De geboorte van Hercules.
Sosia (de slaaf-manager)
(Naar de lucht kijkend) Ik zweer je, echt waar, als er nog iets anders is dan waarin ik geloof, of wat ik zeker denk te weten, ik geloof dat vannacht de God van de Nacht dronken in slaap is gevallen. Want in de Grote Beer zit geen beweging naar welke kant dan ook, de Maan staat stil op dezelfde plaats waar ze is opgekomen, zelfs Orion, de Avondster of de Plejaden verroeren geen vin. De sterren blijven zo stokstijf op hun plaats dat de nacht geen duimbreed wijkt voor de dag.
Wat is hier aan de hand! Uit de Gargantua en Pantagruel kennen we dit verschijnsel al bij de geboorte van Pantagruel. En nu komen we het weer tegen bij de geboorte van Hercules. In dit stukje tekst staan maar liefs zes sterrenbeelden. Het gaat om de volgende sterrenbeelden en planeten:
God van de Nacht, Nocturnus: we weten niet welk sterrenbeeld of planeet hiermee is bedoeld. Alleen bij Plautus komt Nocturnus voor als een personificatie om de nacht te kunnen verlengen. Ik vraag me af, of Nocturnus eigenlijk staat voor Saturnus?
De Grote Beer, Septentriones, over algemeen vertaald met Ursa Maior, de Grote Beer. De naam “septemtriones” zou echter terug gaan op “septem” = 7 en terriones = ossen, die de aarde ploegden. Het sterrenbeeld Grote Beer lijkt in de ogen van de Romeinen op een serie ploegende ossen en kende allebeide aanduidingen.
De maan, Luna: In oude verhalen en mythen wordt aan de maan een stimulerend effect toegeschreven op kindergeboorte. Waarschijnlijk komt dit voort uit de observatie, dat als een vrouw zwanger was, zij geen menstruatie meer kent. Aangezien de menstruatie min of meer maandelijks is, werd er een verband gelegd met het verschijnen van de nieuwe maan aan de hemel en de geboorte van kinderen.
Orion, Jugula: Hiermee wordt verwezen naar de drie sterren schuin op een rijtje die gezamenlijk de gordel van het sterrenbeeld Orion (een mythologische jager) vormen. Maar het was ook de aanduiding voor twee sterren in het sterrenbeeld Kreeft die “Aselli” of “Kleine ezeltjes” werden genoemd. Meestal heeft men het dan over Jugulae (mv), net zoals Plautus doet. Zou hier de grap op terug kunnen gaan over Nasreddin die te weinig ezeltjes telt, omdat hij de ezel, waarop hij zit, niet meetelt? Immers, in plaats van drie zijn er nu maar twee sterren (kleine ezeltjes) terwijl er drie zijn in de gordel van Orion?
Avondster of Venus, Vesperugo: Vesperugo is de naam van Hesperes, de Avondster, tegenover Lucifer, de Morgenster. De Avondster en Morgenster staan voor de planeet Venus. Dat Venus, toonbeeld van liefde, te maken heeft met de geboorte van Hercules ligt voor de hand.
De Plejaden, Vergiliae: De rol van de Plejaden kwamen we ook tegen bij het bespreken van Marokkaanse en Creoolse spreekwoorden, en dan had het te maken met de naderende lente en de seksuele driften die dit oproept.
Als we dit rijtje sterren en planeten bij de geboorte van Hercules overzien, dan valt op dat dit weleens dezelfde sterrenhemel zou kunnen zijn als die waarbij Jezus werd geboren. Voor mij zijn de Os en de Ezel in de kerststal altijd raadselachtige verschijningen geweest. Dat er op een gegeven moment schapen in de stal staan, kon ik als kind begrijpen. Maar waarom kwamen daar die prachtige dieren op de proppen. En hier in het toneelstuk Amphitruo, geschreven door Maccius Plautus 200 jaar eerder, staat het antwoord! Die Os en Ezel waren sterrenbeelden om het tijdstip aan te geven van de geboorte. Want de Romeinen gaven hun kinderen een naam aan de hand van de omstandigheden. Een zo'n omstandigheid was de nacht waarin het werd geboren en de ermee gepaard gaande sterrenbeelden. En natuurlijk zijn er ook bijzondere verschijnselen, omdat Jupiter (Zeus) met zijn machtige hand de voortgang van de nacht stilzet. En even gemakkelijk als hij hem heeft stilgezet, brengt hij het heelal weer in beweging, net zoals men dat dat dacht in Orfische sektes.
Jupiter
…… Beste Nacht, jij die je voor mij langer hebt gemaakt, ik geef je permissie om voor de Dag te wijken zodat die met een heerlijk helder licht op de stervelingen neer kan schijnen. En Nacht, in zoverre jij te lang was, in diezelfde mate zal ik de dag inkorten. Zó zal er een Dag volgen die evenredig korter is aan het lengen van de nacht dat eraan vooraf ging. …..
In hetzelfde toneelstuk komt nog een merkwaardige zinspeling voor, die niet zozeer slaat op de geboorte van Hercules, maar met de geboorte van de fatsoenlijke mens op aarde:
Sosia
Amphitruo, ik hoopte dat zij een kind ter wereld zou brengen. Maar ze is niet zwanger.
Amphitruo
Wat is ze dan wel?
Sosia
Ze is gek!
Alkmene
Nee toch, ik ben zo gezond als een vis, en ik hoopte in een voorspoedige bevalling een kind ter wereld te brengen, maar (keert tot Sosia) dat de goden jou met de typhus overladen, omdat jij dit durft te zeggen, dat jij over mijn bevalling een vloek durft uitspreken, heksenkind, ik hoop dat je krijgt wat je verdient.
Sosia
Waarom dat nou weer, je zou haar toch echt een appeltje toesteken om de bevalling te verlichten om op te kauwen, mocht ze flauw vallen.
Het ligt ongetwijfeld aan mij, dat als ik dit lees, ik aan Adam en Eva moet
denken. In het Latijn staat er “malum”, wat niet alleen “appel”, maar ook “het kwaad” of “straf” kan betekenen. Hoe het ook zij, voor mij verduidelijkte dit de scène met de appel bij de verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs. Ik vraag me nu wel af wat de invloed van het Latijn is geweest bij het tot stand komen van dit verhaal, net zoals bij het Kerstverhaal. Je hoort altijd Hebreeuws en Grieks zouden de brontalen zijn voor de Bijbel. Misschien was er toch ook nog een andere taal bij betrokken? Latijn?
Bij een bevalling kreeg de aanstaande moeder bij de Romeinen een appel om de pijn te verbijten, tenminste als er appels waren. Dit zijn dan nog wel de appels, die niet in kassen gekweekt zijn, maar die van de keiharde oorspronkelijke soort.
Hercules wordt gelijk met Iphiclus geboren. Iphiclus deed er tien maanden over, waar Hercules het in een enkele dag voor elkaar krijgt als een volgroeide baby ter wereld te komen. Een bevalling was een heel gedoe, net als nu, en lauw water om zich te wassen, maar ook om een bad in te nemen, was gebruikelijk. Dat moest dan door slaven aangesleept worden in kruiken.
SOSIA
Als ik het goed heb, ben ik precies op tijd om water voor de bevalling aan te dragen, omdat het tien maanden geleden is dat we van hier zijn weg gevaren ten strijde.
Dat Romeinen dachten dat een vrouw na tien maanden beviel, zijn we al eens eerder tegen gekomen. In een recente andere grap vinden we dit als volgt terug:
Als Jeha drie maanden getrouwd is, bevalt zijn vrouw van een kind. De buurvrouwen komen bij elkaar om hem een naam te geven. Iedere vrouw stelt een andere naam voor. Jeha staat tenslotte op. “Het beste, “ zegt hij, “is om hem ‘Sneltrein’ (TGV of Thalys) te noemen.” “En waarom dat dan wel?” vragen de buurvrouwen hem. “Omdat hij in drie maanden een traject van negen maanden kan afleggen.”
En hoe steevast de trein een rol speelt als symbool voor het leven, valt te lezen in het begeleidend schrijven over de Interpretatie van de Klassieke Humor.
denken. In het Latijn staat er “malum”, wat niet alleen “appel”, maar ook “het kwaad” of “straf” kan betekenen. Hoe het ook zij, voor mij verduidelijkte dit de scène met de appel bij de verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs. Ik vraag me nu wel af wat de invloed van het Latijn is geweest bij het tot stand komen van dit verhaal, net zoals bij het Kerstverhaal. Je hoort altijd Hebreeuws en Grieks zouden de brontalen zijn voor de Bijbel. Misschien was er toch ook nog een andere taal bij betrokken? Latijn?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten