Marokkaanse spreekwoorden: de kat.

In de verzamelingen Spreekwoorden uit verschillende landen, waarover ik beschik, blijkt de kat veel minder vaak voor te komen dan de hond. Nog niet de helft van het aantal Spreekwoorden met de hond in de hoofdrol haalt de kat. En dan is er nog iets opvallends: in de onderlinge vergelijking van de Spreekwoorden waarin de kat een rol speelt, blijkt dat geen van de te vergelijken spreekwoorden exact hetzelfde is. Zelfs het spreekwoord dat overal voorkomt: Als de kat van huis is, dansen de muizen, kent (kleine) verschillen per herkomstland.

Nederlands: Als de kat van huis is, dansen de muizen.
Frans: Quand le chat n’est pas là, les souris dansent. Vert. Wanneer de kat er niet is, dansen de muizen.
Tamazigt (Benzakour, pag. 67): De kat is dood, de muizen bouwen een nest.
Martinique: Chatt pas là, ratt ka baill bal. Vert. Frans: Absent le chat, les rats donnent un bal: Bij afwezigheid van de kat, vieren de muizen (ratten) feest. (Opm. Baill van bailler komt bij Molière voor en betekent “geven”. Het wordt niet meer in het Frans gebruikt, maar is in dit Creoolse spreekwoord behouden gebleven.)
Arabisch: أدا كان ألقط وألفار متعاشين في ألعولة جات  Quand le chat et le souris vivent en bonne intelligence les provisions en souffre. Vert. Als de kat en de muis in goede verstandhouding samenleven, slinkt de voedselvoorraad van de familie des te harder.

Zoals gezegd: de spreekwoorden lijken op elkaar, maar hebben allemaal een net iets andere betekenis.
Er is ook een serie, die ik niet in het Nederlands ken:
Martinique: Chatte brilé pair di feu (Frans: La chatte(!) brulée a peur du feu.) Vert. Een poes die zich heeft gebrand, is bang voor vuur.
Frans:  Chat échaudé craint l'eau froide.  Vert. Een met warm water overgoten kat is bang voor koud water.
Arabisch: بحال ألقط ألئ صبت عليه ألشتا . Vert. Als een kat die een regenbui over zich heen heeft gehad.
Komt dit Arabische spreekwoord met het volgende Nederlandse spreekwoord overeen?Nederlands: Eruit zien als een verzopen kat. Toelichting: ook katten werden in zakken gestopt om er vanaf te zijn door ze te verdrinken. In dit spreekwoord staat daarop een toespeling. Het slaat dus op iemand die bang is voor iets dat hij voelt aankomen. Deze betekenis kennen we er niet meer aan toe. Wij denken hierbij meer aan iemand die er verdrietig en verlaten uitziet, omdat hij een flinke regenbui over zich heen heeft gehad. In die laatste betekenis is er overeenkomst met het laatste Arabische spreekwoord, maar ook is er in wezen overeenkomst met de andere spreekwoorden, omdat daarin gesuggereerd wordt dat de kat ergens bang voor is! Het spreekwoord dat voor meerdere uitleggen vatbaar is, blijft gangbaar in het Nederlands. Ik weet niet hoe het in de andere talen zit. In die talen zijn de spreekwoorden veel meer voor één uitleg vatbaar. Zijn ze in die talen nog gangbaar?
Arabisch: ألئ عضه ألحنش يخاف من ألشريط. Vert. Wie door een slang is gebeten, is bang voor alles dat erop lijkt, zoals banden, riemen etc.
Behalve misschien de kat voor de kattenstaart?Tamazigt: (Benzakour, pag. 66) De kat bewondert haar eigen staart! (Uitleg Benzakour: Dit zeg je van een praatjesmaker).

Ik denk dat je de verschillen per regio in de Spreekwoorden, waarin een kat een rol speelt, kunt verklaren, doordat katten meer eigengereid zijn en verschillen met honden in hun gedrag.

Vaak blijven er in spreekwoorden restanten achter, die je alleen uit het verleden kunt verklaren, zoals in het Creoolse spreekwoord hiervoor. In het Turks ken ik het volgende Nasreddin grapje en dat kun je vanuit een Arabisch spreekwoord toelichten:

Decourdemanche: LXII: De ganzen van Tamarlan/Contes choisis: 33: De gebraden gans waaraan een poot ontbrak!

De vrouw van Nasreddin Hodja had een gans gebraden uit de kippenren, en diende hem nog na-dampend op. De Hodja  vond de gans wel iets voor Tamarlan, omdat hij zo hoopte een mooie beloning binnen te halen. Hij nam de schaal met de gebraden gans en ging op weg. Maar de geur steeg van de schaal op en bereikte zijn neus.
--Als ik nou eens een klein pootje ervan zelf zou opeten, zou Tamarlan (letterlijke betekenis van de naam: Manke Poot) dat dan merken? Ik denk van niet! Hij beheerste zijn trek verder onderweg naar Tamarlan. Die nam de gans in ogenschouw met een kennersblik en merkte op dat er een poot ontbrak!--De ganzen van hier uit Akşehir hebben maar een poot, beweerde de Hodja. Sire, als u de moeite neemt om een blik uit het raam op de vijver te werpen, dan zult u daar ganzen zien die er precies zo uitzien. Zo kunt u zich ervan verwittigen, dat ik gelijk heb.
Inderdaad, een aantal ganzen stond onbeweeglijk op een poot bij de vijver te doezelen. Daarop gaf Tamarlan aan een officier de opdracht:--Vooruit, vlug, ga die ganzen verjagen!

En op het moment dat de officier zich op hen wierp met een knuppel, begonnen de ganzen in alle richtingen weg te rennen.--Zie je, Hodja, nu hebben ze wel twee poten!--Natuurlijk, antwoordde Nasreddin Hodja, als u werd achtervolgt zoals die ganzen worden achtervolgd, dan zou u er niet op twee, maar op vier vandoor gaan!

Ik heb me lang afgevraagd, waar de laatste opmerking van de Hodja opsloeg: “er op vier poten vandoor gaan”. Natuurlijk kun je je misschien met vier poten sneller verplaatsen, maar een mens heeft er toch maar twee? De strekking verwees volgens mij naar het Oedipus raadsel: Wat gaat 's morgens op vier, 's middags op twee en 's avonds op drie voeten? Wie schets mijn verbazing toen ik het volgende Arabische spreekwoord vond: عمره ماحبا ومناين حبا طاح في ألبير (vert. Frans: Jamais il n'avait marché à quatre pattes et quand il a eu fait, il est tombé dans le puits. Vert. Ned.: Nooit had hij op handen en voeten zich voortbewogen, en toen hij het eens deed, is hij in een put gevallen.) In het Arabisch is er één woord voor op “handen en voeten zich voortbewegen”( à quatre pattes : حبا). Ik denk dat de uitdrukking vanuit het Arabisch in het Turkse verhaaltje is terecht gekomen, omdat in het Arabisch de ongerijmdheid er niet in voorkomt net zoals die ook uit het Nederlands is verdwenen. In het Turks bestaat er blijkbaar eenzelfde uitdrukking als in het Frans. Sommigen (Basset e.a.) leidden uit de ongerijmdheid af dat de Arabische versie ouder zou zijn dan de Turkse: minder woordspel, meer logica. Ook mijn uitleg met het raadsel van Oedipus is dan hiermee overbodig, omdat de verwijzing er niet meer in voorkomt. Al zit in het Arabisch wel een hint naar (ouderlijke) “liefde” (حب) . Nu gaat het in de Nasreddin grap om de waarschuwing dat, zolang je kind bent, er weinig voor nodig is om in de put te belanden. Er werden geen halve maatregelen genomen, als je ongehoorzaam was! En Tamarlan deed dat al helemaal niet. Dictators worden gek genoeg vaak als vaderfiguren voorgesteld.

Daar staat dan tegenover: ألقط يعلم بوه ألنط. Vert. De kat leert haar vader overeind te komen (dus iets vanzelfsprekends te doen). Dat wordt de kat niet in dank afgenomen, zoals uit de Franse toelichting hierop blijkt: Le chat apprend à son père le saut. Vert. De kat leert haar vader springen. Dat de kat haar vader de les leest, kan alleen uitgelegd worden als verwerpelijk. Een Franse vergelijking uit 1935 (spreekwoord 304) gaat dan ook als volgt: Gros Jean en remontre à son curé. Vert. Malle Pietje, de koster, leest de pastoor de les. En dat kan dan weer voortkomen uit: مستانس/ مسانس ألقط باشوية De kat is verwend met gebraden (ganzen-) pootjes!

En tenslotte: ما تشرئ شي ألحوت في قاع ألبحر. Vert. Ga geen vis kopen op de bodem van de zee. Met dit spreekwoord besluit ik dit blog, omdat het een van de eerste spreekwoorden van Jules Sicard (zie vorig blog) is, in 1934 verzameld, nog opgeschreven in zijn handschrift. Dat heeft voor mij iets ontroerends, misschien ook wel omdat ik het spreekwoord niet helemaal kan vatten: