vrijdag 7 februari 2020

Marokkaanse spreekwoorden: de ezel.



قال له :أحزّ ، قال له ظهر  ألحمار  اقصير  

Zei hij tegen hem: maak plaats, waarop hij antwoordde: de rug van de ezel is te kort. 

Dit lijkt op het Tamazight spreekwoord dat Mohammed Benzakour in “10 op Een Ezel” aanhaalt: “Je ziet er tien op een ezel.” Volgens Mohammed Benzakour slaat zijn spreekwoord op iemand die zo stom, gestoord of lazarus is dat hij tien man op een ezel ziet zitten. En in het Nederlands zou dat dan worden: Zo stom als het achtereind van een varken. Het door mij aangehaalde Arabische spreekwoord, betekent iets heel anders. Hier slaat het op mensen die iemand anders er niet tussen laten.  Ik ken geen Nederlands spreekwoord dat hier op lijkt. Duidelijk is dat spreekwoorden erg veel op elkaar kunnen lijken, maar iets totaal anders betekenen. Bij vergelijkingen van spreekwoorden met elkaar gaat het dan ook vaak mis.

 أش كيفهم  ألحمار في  سكنجبير؟

Wat denkt de ezel bij het eten van gemberwortels? 

Dit is een interessante, want ik denk dat er maar weinig mensen weten waar dat nou op kan slaan. De gemberwortel staat in Marokko (misschien in heel noord Afrika?) bekend om de eigenschap dat het het geheugen versterkt: je kunt je na het eten van gemberwortel beter dingen herinneren. Er is reden om aan te nemen dat het ook echt werkt! Maar dat ga ik niet helemaal uitleggen: antwoord is te vinden op het Internet. Het spreekwoord speelt in op de spreekwoordelijke domheid van de ezel, en degene die hem uitspreekt, vraagt zich dan ook af of iemand gezien zijn reputatie wel geholpen is met een beetje gember. 

ألتكرار يعلم ألحمار

Door te repeteren leert de ezel. 

Alweer een spreekwoord dat inspeelt op de spreekwoordelijke domheid van de ezel. Nu wordt er de nadruk op gelegd dat als je iemand maar vaak genoeg hetzelfde laat doen, hij vanzelf uiteindelijk geleerd heeft om hetzelfde in z’n eentje te doen. Daar is geen moeilijke uitleg bij nodig. 


 جلد سبع علئ ظهر بقرة


.Een leeuwenhuid op een koeienrug


:In het verhaal van Aesopus is het geen koe, maar een ezel. En gaat dan zo 

Een ezel had zich eens gehuld in een leeuwenhuid en meende nu angstaanjagend te zijn. En inderdaad, waar hij ook ging, iedereen vluchtte voor hem weg. Ook de herders maakten dat ze wegkwamen. Maar toen stak er een briesje op en juist dat stukje wind zorgde ervoor dat de leeuwenhuid van de ezel werd weggeblazen. Toen de herders een gewone ezel zagen in plaats van een leeuw, renden ze naar hem toe en ontlaadden hun angst door de ezel met stokken te bewerken


Maar waarom het in dit spreekwoord een koeienrug is, valt eigenlijk niet goed uit te leggen. Wel stonden acteurs in de Oudheid vaak verkleed in dierenhuiden op het toneel. In een van de bekendste sprookjes uit de Lage Landen, omdat Andersen hiervan een gepopulariseerde versie in zijn verzameling sprookjes heeft opgenomen, komt een man voor die zich in een koeienhuid (dus niet een Leeuwenhuid!) kleedt om rovers die op het punt staan de buit te verdelen, schrik aan te jagen. De rovers vluchten weg, en de man in koeienhuid mag zich daarna een stuk rijker rekenen dan voorheen. Dit is het begin van het sprookje Grootoog en Kleinoog, door Andersen uitgebracht onder de naam Kleine Klaas en Grote Klaas


Andersen maakt er de gedroogde huid van een paard van, stopt het in een zak, die krakend het geluid van de duivel voortbrengt, om de mensen schrik aan te jagen. In de Kaukasus is het Pushkin die een os laarzen aantrekt om de os ongemerkt te laten eten in de maïsvelden van de buren. Het verhaal gaat zo nog even door en de ossenhuid levert hem genoeg op om van te leven. De os of krakende laarzen jagen hierin niet de mensen schrik aan, maar beweegt mensen ertoe om met Pushkin medelijden te hebben, omdat hij uiteindelijk zijn os kwijt raakt in de slacht. Waar is de koe in leeuwengedaante gebleven, die schrik aanjaagt? Natuurlijk is een koe in een leeuwenhuid veel gevaarlijker dan een koe in zijn eigen huid? Maar is dat wel de betekenis van dit spreekwoord?


Spreekwoorden zijn vaak eenregelige samenvattingen van verhalen, ernstige en grappige. Hoewel ze de naam hebben oud te zijn, is dat niet altijd het geval. Iedere dag worden er spreekwoorden uitgevonden, omdat iemand een verhaal voor zich ziet gebeuren en hiervan in het kort verslag wil doen. Een spreekwoord is een zeer geslaagde samenvatting van een verhaal. Omdat het zo’n geslaagde samenvatting is, weet het zijn weg te vinden onder de mensen, en blijft bestaan zolang het nog ergens opslaat. Dat is een stuk korter dan de meeste klassieke verhaaltjes en grappen. De betekenis is niet altijd te achterhalen door vergelijkbare verhalen of spreekwoorden.

ألحمار بغي يعلم ألسبع

De ezel wil de leeuw onderwijzen.                                                                         

Ook hier in feite een fragment van een Aesopus verhaal. Het gaat dan om een oude leeuw, die zich niet meer kan verweren. Omdat hij vroeger altijd de dieren achterna zat en lastig was in de omgang, nemen de dieren als hij oud is geworden, wraak op hem. En de ezel verkoopt hem de genade klap.


Maar er zit natuurlijk meer betekenis in het spreekwoord dan alleen de les die elke ouder moet bedenken dat hij ooit eens oud en zwak wordt. Het lijkt ook een loopje te nemen met al die mensen die het altijd beter weten zonder eigenlijk zich voldoende te verdiepen in een onderwerp, maar wel zich er zo hard over uit laten dat je er niet omheen kunt. En een dwaas roept meer vragen op dan een wijze kan beantwoorden. Ga er maar aan staan!


انث مير و آنا مير، نشوفوا  اشكون ينده هذا ألحمير

Jij bent koning, ik ben koning: laten we zien wie deze ezeltjes de baas is (vooruit krijgt). 


En zo komen we bij de opvoedingsvraagstukken. Wie heeft het laatste woord? Vader of moeder? Beiden zijn ze de baas, maar wie is eigenlijk de baas? In een statische cultuur waarin alles bij het oude blijft, is dat geen probleem. Maar alles verandert voortdurend, en dan komt er een tijd waarin onduidelijk is wie de kinderen volgen. En als ze er dan eentje volgen, valt vaak de ander om.



Het spreekwoord slaat ook duidelijk op staatsaangelegenheden, die voorgesteld werden als huislijke aangelegenheden. Dat is niet zo gek, want het was voeger vaak een koningshuis dat in z’n eentje de boel bestuurde. Op een gegeven moment waren er drie pausen; elders waren er drie koningen, en in het Midden Oosten waren er vaak meer dan drie profeten. Maar telkens is het een klein groepje mensen dat zich als een gezin of familie opstelt om voor velen de zaken te regelen. En allemaal hadden ze het laatste woord.


                                   ألمراة  اعملها قدامك لا تعملها وراك والبغلة اعملها وراك لا اتعملها قدامك


De vrouw werkt voor je, zorg ervoor dat ze dat niet achter je rug doet; een muildier doet zijn werk achter je rug, zorg ervoor dat ze dat niet doet voor je!                                                                     

Spreekt voor zich! Toch schuurt de vergelijking! Er is veel veranderd, hoop ik. En dan is het niet meer nodig om steeds erop te letten wie er voor en achter je loopt. Eerlijkheid, roddel en achterklap.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten