Freud, de vrouw en De Grap (2).

Klik hier voor de originele tekst.

In feministische kring bestaat er een grote afkeer van Freud. Deze afkeer kan ik om andere redenen als die van de feministes met hen delen. Uit de humor van iemand valt vaak op te maken hoe hij of zij denkt over de andere sekse. Ik wil wel benadrukken dat deze grappen van

Freud werden gemaakt in een tijd van opkomend feminisme, en dat het niet zó is dat de grappen uit een tijd zijn waarin het feminisme niet bestond. Als je je dat realiseert komen de volgende grappen bizar over:

“Een huwelijksmakelaar (Jiddisch, “Schadchen”) verdedigt het door hem voorgestelde meisje tegen de bezwaren van een jongeman die gaat trouwen. “De schoonmoeder bevalt me niet," zegt hij, “zij is een kwaadaardige, domme vrouw.” “Maar u trouwt toch de schoonmoeder niet. U trouwt toch met de dochter!” “Ja, maar ze is ook niet erg jong meer en mooi van gezicht is ze nou ook niet bepaald.” “Is niet belangrijk, dat ze niet jong en mooi is; zó zal ze u eerder trouw zijn.” “Maar ze brengt ook nog weinig geld met zich mee.” “Wie heeft het nu over geld? Trouwt u om het geld met haar? U wilt toch een vrouw?” “Maar zij heeft een bochel!” “Ik weet nu echt niet meer wat u wil! Moet ze soms perfect zijn?”

En daar blijft het niet bij:

“De aanstaande bruidegom moet uitleggen dat één been van de bruid korter is dan het andere en dat ze daarom een beetje mank loopt. Dat vindt hij minder leuk. De huwelijksmakelaar (koppelaar) spreekt hem tegen: “Ik ben het niet met u eens. Stel, u trouwt een gezonde vrouw, recht van leden. Wat hebt u daaraan? U bent geen dag zeker dat ze niet ergens struikelt, een been breekt en verlamd is voor de rest van haar leven. En dan komt daarbij de pijn, de irritatie, en de doktersrekening! Als u echter met deze vrouw trouwt, kan ik u verzekeren dat u dat niet zal overkomen. Dit is een kant en klare zaak.”

Freud vond dat er iets miste aan de vrouw; dat betrok hij zelfs op het lichamelijke verschil tussen mannen en vrouwen. Het doortrekken van psychische verschijnselen op fysieke verschijnselen, is misschien een van de wezenskenmerken van zijn theorie. De kracht van zijn analyse van deze grappen is erin gelegen dat hij grappen betrok op lichamelijke veranderingen. Het effect van de grap kon je aflezen aan de lach. Je kon zelfs door de mate waarin een grap de lachlust opriep, meten hoe geslaagd de grap was. Hiermee is Freud één van de grondleggers van het behaviorisme, de meest toonaangevende psychologische benadering op het gebied van gedrag. Er is geen arts, psychiater of psycholoog die het behaviorisme niet kent.

Je zou kort door de bocht kunnen stellen dat de Freudiaanse theorie een voortvloeisel is van zijn gevoel voor humor. Freud is natuurlijk bekender door zijn versie van het Oedipus verhaal. Je denkt een humorloos verhaal. Maar dat is niet het geval, want de scène waarin de sfinx Oedipus een raadsel voorlegt, is in de Oudheid vaak humoristisch verbeeld op vazen. Vaak is de aanwezigheid van Hermes (een huwelijksmakelaar bij uitstek!) op zo’n vaas een aanwijzing dat je het allemaal niet zo serieus moet nemen.

Enerzijds, blijft bij Freud alleen de ernst overeind. Opvallend daarin is dat de zoon, Oedipus,  te vondeling wordt gelegd zonder dat over de emoties van de moeder wordt gerept. Zou zij zich misschien schuldig kunnen voelen? Op het einde van de mythe sterft de moeder zonder dat dit met enige gevoelens van medeleven wordt onderschreven. Wie treurt er eigenlijk om haar? De vader- en-zoon-relatie staat centraal in de mythe, in wat er gebeurt voordat de eigenlijke Oedipus tragedie zich voltrekt, en ook in de nasleep ervan, als de beide zonen elkaar naar het leven staan en hun moeder daarin wil bemiddelen, wat mislukt.

Anderszijds, neemt Freud in zijn grappen iets mee dat wij helemaal niet meer begrijpen, namelijk dat huwelijken in de Griekse Oudheid door huwelijksmakelaars tot stand werden gebracht. Die makelaars hadden een soort lijst met karakteristieken van vrouwen waaruit de familie van de man kon kiezen. Eigenlijk zijn het meer karikaturen zouden wij zeggen; in De Grap (Der Witz) van Freud wordt het humoristische van de karikatuur onderschreven.

Semonides(1.Zwijn en 6.Ezel) (vertaling M. d'Hane Scheltema):

De vrouw  kreeg van de god in den beginne
vele gestalten mee. (Soms) lijkt zij een borstelig zwijn
als er bij haar een morsige troep dingen
over de vloer rondslingert, en zij zelf onrein
gekleed in vuile jurken van goor linnen
zich vol vreet tussen al die rommel binnen.

(Eigen vertaling: de ezel)

Een ander soort (vrouw) lijkt op de vale, grijze ezel.
Zij is gewend aan klappen, en zal niet toegeven
voordat je haar dreigt en echt druk op haar uitoefent.
Ze zal haar werk goed doen en zal niet klagen;
daar staat tegenover dat ze dag en nacht eet
alles wat voor haar neus komt, op welke plek dan ook.
En als het op (lett. het werk van de) seks aankomt (πρὸς ἔργον ἀφροδίσιον), is ze precies zo,
iedere vreemdeling is in haar bed welkom.

In het totaal staan er tien karikaturen in het lijstje van Semonides. Welke bruid zou u willen? Bestaat er ook een lijst van bruidegoms? Moeten we dan de lijst van helden raadplegen? Ik heb het eerste couplet uit de elegie van Semonides gekozen, omdat het de eerste is, en het zesde couplet die van de ezel, omdat die in de Nederlandse vertaling weer eens was weggelaten, volgens mij omdat hij over seks gaat. Toen Freud koos voor de Oedipus mythe had hij toch ook iets meer besef aan de dag moeten leggen van de waarden en normen van het oude Griekenland, waarmee wij niet meer kunnen leven. Het komt allemaal wel erg gedateerd over. Is het dat ook?