De molenaar, zijn zoon en de ezel.

Klik hier voor de originele tekst.

Een molenaar en zijn zoon waren met hun ezel onderweg naar de markt om de ezel te verkopen. Daarom wilden ze hem zoveel mogelijk sparen om een goede prijs te bedingen. Op hun weg kwamen ze een groep meisjes tegen. “Kijk toch eens,” zei één van hen, ”heb je ooit zulke dwazen gezien? Zij sjokken moeizaam te voet voort, terwijl ze op een ezel zouden kunnen zitten." Toen de oude man dit hoorde, vroeg hij zijn zoon om op de ezel plaats te nemen, en bleef er zelf fluitend naast lopen.

Even later kruiste een groep oude mannen in een ernstig debat verwikkeld hun pad.
“Kijk,” zei een van hen, “dit bewijst precies wat ik bedoel: wat voor respect bestaat er tegenwoordig nog van de jeugd tegenover de oude van dagen. Zie je die leeghoofdige puber op de ezel, terwijl zijn oude vader ernaast loopt? Kom eraf, nietsnut! En laat de vermoeide leden van de oude man wat uitrusten.” Daarop liet de vader zijn zoon afstijgen en ging zelf op de ezel zitten. Ze waren zo nog niet ver gevorderd, toen ze een gezelschap vrouwen met kinderen tegenkwamen. “Waarom zit jij op de ezel? Jij ouwe, luie zak!” schreeuwden verschillende vrouwen als uit een mond.  “Hoe kun je het maken zelf op de ezel te zitten, terwijl te voet naast de ezel dat arme kleine kereltje je nauwelijks kan bijhouden.” De goedaardige molenaar zette meteen zijn zoon achter zich op de ezel.

Toen ze de stad bijna hadden bereikt: “Vertel me eens, beste vriend,” zei een tegemoetkomende stedeling, “is dat jouw ezel?” “Ja,” zei de oude man. “Nou, dat zou je toch niet zo vlug hebben gedacht, gezien de manier waarop jullie hem beladen. Jullie, twee sterke mannen zijn beter in staat om de ezel te dragen dan de ezel jullie!” “Alles wat u wenst,” zei de oude man. Dus bonden ze de poten van de ezel aan elkaar, nadat ze afgestegen waren. Ze deden een paal tussen de poten van de ezel door en slaagden er zo in om hem op hun schouders een brug over te dragen.

Massa’s mensen kwamen naar buiten rennen bij het zien van dit tweetal met tussen hen in de bungelende en balkende ezel. Ze lachten hen uit! Totdat de ezel er genoeg van had – de ezel kon niet tegen de lachende mensen en tegen de situatie waarin ie zich bevond --,  zich uit de touwen rond de poten los wrikte, van de paal af viel en in de rivier terecht kwam. Daarop vond de oude man dat hij er het beste aandeed om met zijn zoon huiswaarts te keren – hij was ervan overtuigd dat door te proberen iedereen het naar zijn zin te maken, hij er alleen in geslaagd was niemand het naar z’n zin te maken, en dat zijn handel erbij ingeschoten was.

Een verhaal dat ik al eerder op dit blog heb gepubliceerd met als hoofdpersoon Jeha “ Instemmen met onbegrijpelijke gedragsvoorschriften” geheten en vertaald uit het Arabisch, blijkt terug te gaan op deze Aesopus versie. Toen ik dit verhaal vertaalde, wist ik dat nog niet. Als je bij Phaedrus zoekt, dan blijkt dit verhaal bij hem niet voor te komen.  De Franse schrijver uit de 17-e eeuw La Fontaine, die zegt zich op Aesopus te baseren, heeft het weer onder de aandacht van een groot lezerspubliek gebracht.  De Arabische versie wijkt teveel van de versie van La Fontaine af om te veronderstellen dat de Arabische versie een vertaling is uit het Frans. Ik denk dat de Arabische versie een eigen authentieke bron heeft. Aan de Franse versie lijkt eerder een Latijnse dan een Griekse bron ten grondslag te liggen, omdat er enige Latijnse woordjes in voorkomen. (Maar veel wil dit niet zeggen). Ook lijkt erin een verwijzing naar Nasreddin of Jeha voor te komen, omdat er sprake is van een “Nicolas au rebours”  (vertaling: Nicolas achterstevoren) op een ezel, zoals Nasreddin en Jeha graag worden

afgebeeld. Nu we pas het sinterklaasfeest hebben gevierd, krijg ik zelf de neiging te beweren dat Nicolas, Nasreddin en Jeha blijkbaar enige overeenkomsten hebben. (Maar ook dat wil maar heel weinig zeggen).  Maar als je het plaatje hiernaast dat de Franse versie vergezelt, bekijkt, krijg je toch echt de indruk, dat het verhaal in het Midden Oosten of het Marokkaanse Westen wordt gesitueerd.

In de Marokkaanse versie hadden we al geconcludeerd dat de ezel waarschijnlijk de vertaling is voor (schilders-)ezel of bureau van het woord voor ezel in het Spaans “burro (mnl) en burra (vrl)” dat teruggaat op het hettitisch. Duidelijk is in ieder geval dat het verhaal gaat over een verschil van mening over na te leven regels. In mijn vertaling uit het Engels, valt de ezel in de rivier. Op een eerder blog heb ik uitgelegd, dat dit waarschijnlijk een straf is door een machtig man uitgesproken over “misdadig” gedrag. In dit geval is het de straf van een tolerant vorst, want hij laat hem ongeboeid in de rivier werpen. 

In de Franse versie wordt het advies gegeven dat je niet naar anderen moet luisteren, maar zelf je mening moet bepalen, wil je niet gek worden. In de Marokkaanse versie worden de vader en zoon die de ezel tussen zich in dragen, in een gekkenhuis opgesloten, omdat men denkt dat ze door een demon worden bezeten.  In de Engelse versie, de meest milde variant, raken ze alleen maar hun ezel kwijt. Alle versies blijven dicht bij de oorspronkelijke strekking. Alleen de conclusie lijkt zich aan te passen aan de aard van het volk, waaraan het wordt voorgelegd. Nog steeds geldt dat een van de meest merkwaardige kenmerken van het Aesopus verhaal is dat het zijn vorm en functie in veel opzichten door de eeuwen heen en in heel verschillende wereldstreken heeft behouden.