Wittgenstein en het verhaal “Brand in het huis van Jeha”.
Klik hier voor de originele tekst.
In 1939 waren er voor het eerst in Marokko onder het Franse
protectoraat examens om een diploma Arabisch te behalen. Bovenstaand verhaaltje
is uit het eerste examen voor het behalen van zo’n diploma. De voorkant van de cursus Arabisch die moest
leiden tot het diploma staat hier afgedrukt. Men wilde alle lagen van de
bevolking aanspreken zoals blijkt uit de ene man gestoken in moderne westerse
en de andere man in traditionele kleding op de voorkant van het boekje. Toch gaat het hopeloos mis met het bereiken
van Jan en Alleman.
In die tijd[20] was Jeha heel erg geïrriteerd. Hij woonde in
een huis waarin de muren vol zaten met muggen, met luis in het vloerkleed en vlooien in z’n kleren. Hij bleef aan de
gang met om zich heen te slaan en ze te verjagen. Overal zaten kakkerlakken (oliedieven) bij de
waterplaats en muizen (ratten) in het riool. Op een dag had hij tbc
(tuberculose) opgelopen en hij moest thuis blijven. Hij wilde een sigaret
opsteken, stak hem met een lucifer aan, en gooide de lucifer op de grond, toen
die nog brandde. Begerig greep het vuur om zich hen, en in korte tijd brandde
het hele huis. Jeha was bang dat hij in de brand zou omkomen. Daarom rende hij
de straat op, en toen hij bij zijn helemaal afgebrande huis terugkwam, was er
alleen nog maar as van over. Toen Jeha dit zo aanzag, zei hij: “God zij dank!
Broertje, vandaag heb je geluk, veel geluk. Voortaan heb je geen kopzorgen meer,
eindelijk rust. In mijn huis geen muggen meer, geen kakkerlakken, geen luizen,
geen vlooien, geen ratten en muizen meer, die me het leven bederven”.
In dezelfde tijd als die van deze cursus waren er vele
epidemieën in Marokko[21]. Het zuiden van Marokko, de Sous, werd geplaagd door
de pest net als in die tijd Algerije[22].
In andere delen, dicht tegen de Algerijnse grens (o.a. in de mijnstreek Jerada), heerste tyfus en cholera. De bedoeling
van het Jeha-verhaaltje was opvoedend! Nationaal wilde men bereiken dat mensen
zelf hun hygiëne gingen verzorgen om een epidemie te voorkomen. Men legde de
bal bij de mensen, niet bij de gezondheidszorg, omdat er in de afgelopen 3
jaren 20% bezuinigd was op de gezondheidszorg. Nu moesten de mensen het
voortaan maar zelf oplossen, gemotiveerd door o.a. een landelijke campagne,
waar dit verhaaltje een onderdeel van was.
De Fransen zaten op het moment van verschijnen van dit verhaaltje ongeveer 30 jaar in Marokko. Je zou zeggen: ze kenden ondertussen hun pappenheimers. Niets is minder waar: ze leefden ondanks het lieve fotootje op de voorkant van het cursusboek, in twee totaal verschillende werelden. Alleen daaruit valt de kortsluiting waarvan dit verhaaltje het bewijs levert, te verklaren. Mijn lerares Arabisch weigerde nu 37 jaar geleden, toen de Fransen allang vertrokken waren, dit verhaaltje te bespreken. Zij vond het verhaaltje zó beledigend en neerbuigend dat ze dit niet met mij wenste te doen. Terecht zei ze: “De Fransen hebben al die ziektes verspreid, doordat zij een infrastructuur (een wegennet) maakten waardoor arme mensen gingen zwerven, zich als landarbeiders zich (meestal onder de prijs) als slaven gingen verkopen.” Voor de komst van de Fransen bestond er ook al de pest, tyfus, malaria, en cholera. Maar deze epidemieën konden al vlug worden bedwongen, omdat ze door de inzet van de lokale bevolking kleinschalig konden worden gehouden. Tijdens het protectoraat namen epidemieën pas een vlucht die men daarvoor nooit had meegemaakt. Deze epidemieën konden vlug om zich heen grijpen, omdat men zich steeds vlugger kon verplaatsen. Bovendien schoven de Fransen de verantwoordelijkheid daarvoor in de schoenen van de mensen zelf en ontzagen ze de medeverantwoordelijkheid van de overheid.
In dit licht bezien doet de volgende uitspraak van Wittgenstein, uit bijna dezelfde tijd, bijna pijn, omdat het onbezorgd over alle problemen heen stapt: “We kunnen de olifant uitroeien, de dolfijn en de walvis, maar we blijven zitten met de mug.” Of een uitspraak als, “'Mag ik naar de schouwburg?' vroeg de mug aan haar moeder. 'Ja, maar wees voorzichtig. Let goed op voor het applaus.'” En ten slotte: “Menig mens die rustig door een storm heen slaapt, ligt wakker van een mug.” Waarom doet dit pijn; ze zijn toch gewoon humoristisch? Het lijkt volgens mij op dezelfde humor waarmee de Fransen dachten de Marokkanen er bewust van te maken, dat zij goed op hun eigen hygiëne moesten letten, terwijl hygiëne naar hun idee een Arabische en zeker geen Franse uitvinding was. De pijn zit h’m niet in de muggenprik. Het zit h’m in de manipulatie van taal: je doet net alsof er geen mensen bestaan, en zeker geen mensen die in de grootste armoede hun hoofd boven water proberen te houden. In ieder geval lijk je ze nooit te hebben leren kennen. Daarnaast wisten de Fransen hun superioriteit uit te dragen door zich op het Arabische schrift te werpen: wie de oorspronkelijke tekst van het verhaaltje leest, ziet dat er een vreemde “q” en een vreemde "f" in dit Arabische schrift zit. Het schrift week daarmee af van het gebruikelijke schrift bekend uit de Koran (Qoer'ān). Dat maakte het extra lastig om het diploma Arabisch te halen. Je selecteerde die mensen die met dit (Frans) Arabische schrift geen moeite hadden.
Humor verdoezelt soms de enorme kloof die er tussen twee culturen kan bestaan, als je hem wilt laten voortbestaan! En soms maakt humor de miscommunicatie op slag duidelijk, als je even de moeite neemt te willen luisteren naar een ander, zoals ik heb gedaan naar mijn lerares Arabisch. Ik zou het natuurlijk ook onbesproken kunnen laten, maar dan laat ik een mooie gelegenheid om een “culture clash” aan de kaak te stellen aan mij voorbij gaan.
De Fransen zaten op het moment van verschijnen van dit verhaaltje ongeveer 30 jaar in Marokko. Je zou zeggen: ze kenden ondertussen hun pappenheimers. Niets is minder waar: ze leefden ondanks het lieve fotootje op de voorkant van het cursusboek, in twee totaal verschillende werelden. Alleen daaruit valt de kortsluiting waarvan dit verhaaltje het bewijs levert, te verklaren. Mijn lerares Arabisch weigerde nu 37 jaar geleden, toen de Fransen allang vertrokken waren, dit verhaaltje te bespreken. Zij vond het verhaaltje zó beledigend en neerbuigend dat ze dit niet met mij wenste te doen. Terecht zei ze: “De Fransen hebben al die ziektes verspreid, doordat zij een infrastructuur (een wegennet) maakten waardoor arme mensen gingen zwerven, zich als landarbeiders zich (meestal onder de prijs) als slaven gingen verkopen.” Voor de komst van de Fransen bestond er ook al de pest, tyfus, malaria, en cholera. Maar deze epidemieën konden al vlug worden bedwongen, omdat ze door de inzet van de lokale bevolking kleinschalig konden worden gehouden. Tijdens het protectoraat namen epidemieën pas een vlucht die men daarvoor nooit had meegemaakt. Deze epidemieën konden vlug om zich heen grijpen, omdat men zich steeds vlugger kon verplaatsen. Bovendien schoven de Fransen de verantwoordelijkheid daarvoor in de schoenen van de mensen zelf en ontzagen ze de medeverantwoordelijkheid van de overheid.
In dit licht bezien doet de volgende uitspraak van Wittgenstein, uit bijna dezelfde tijd, bijna pijn, omdat het onbezorgd over alle problemen heen stapt: “We kunnen de olifant uitroeien, de dolfijn en de walvis, maar we blijven zitten met de mug.” Of een uitspraak als, “'Mag ik naar de schouwburg?' vroeg de mug aan haar moeder. 'Ja, maar wees voorzichtig. Let goed op voor het applaus.'” En ten slotte: “Menig mens die rustig door een storm heen slaapt, ligt wakker van een mug.” Waarom doet dit pijn; ze zijn toch gewoon humoristisch? Het lijkt volgens mij op dezelfde humor waarmee de Fransen dachten de Marokkanen er bewust van te maken, dat zij goed op hun eigen hygiëne moesten letten, terwijl hygiëne naar hun idee een Arabische en zeker geen Franse uitvinding was. De pijn zit h’m niet in de muggenprik. Het zit h’m in de manipulatie van taal: je doet net alsof er geen mensen bestaan, en zeker geen mensen die in de grootste armoede hun hoofd boven water proberen te houden. In ieder geval lijk je ze nooit te hebben leren kennen. Daarnaast wisten de Fransen hun superioriteit uit te dragen door zich op het Arabische schrift te werpen: wie de oorspronkelijke tekst van het verhaaltje leest, ziet dat er een vreemde “q” en een vreemde "f" in dit Arabische schrift zit. Het schrift week daarmee af van het gebruikelijke schrift bekend uit de Koran (Qoer'ān). Dat maakte het extra lastig om het diploma Arabisch te halen. Je selecteerde die mensen die met dit (Frans) Arabische schrift geen moeite hadden.
Humor verdoezelt soms de enorme kloof die er tussen twee culturen kan bestaan, als je hem wilt laten voortbestaan! En soms maakt humor de miscommunicatie op slag duidelijk, als je even de moeite neemt te willen luisteren naar een ander, zoals ik heb gedaan naar mijn lerares Arabisch. Ik zou het natuurlijk ook onbesproken kunnen laten, maar dan laat ik een mooie gelegenheid om een “culture clash” aan de kaak te stellen aan mij voorbij gaan.
[21] Voor het
vervolg van deze alinea maak ik gebruik van een artikel uit Hespéris Tamuda, Vol. XXX, fascicule 1, 1992, geschreven door Daniel Rivet pp 93-109.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten