Einde kerstperiode: Driekoningen (6 januari).

Dit is de laatste humoristische bijdrage n.a.v. de kerstperiode die begon op 6 december. Op 6 december staat er een grap over een weddenschap tussen een moslim, een christen en een jood op dit blog vermeld. Het gaat erom wie een maaltijd tot zich mag nemen, omdat zijn droom beter is dan de droom van de anderen. En ook dit wat langer uitgevallen verhaal over Sinterklaas heeft te maken met eten. De grap van de drie godsdienstvertegenwoordigers wordt nog steeds verteld in de streek, waar Sinterklaas oorspronkelijk bisschop is geweest als een Nasreddin-grap. Dat is dat deel van Turkije in de buurt van Antalya, dat momenteel door toeristen wordt overstroomd. Oorspronkelijk lag de stad op het eindpunt van de zijderoute en werd de omgeving regelmatig bezocht door hongersnood. In de tijd ongeveer 700 vóór Christus verhuisden uit die streek de Lydiërs naar Rome en namen allerlei spelletjes mee die ze hadden gespeeld om de honger te verdrijven. Deze geschiedenis vinden we ook terug in het Spel van Sinterklaas uit Arras (noord Frankrijk!) in 1200 na Christus. Reminiscenties die ons doen denken aan die overtocht van de Lydiërs vinden we vooral in Zuid-Europa. In Zuid Italië wordt op 6 januari het feest van Befana gevierd, dat erg veel lijkt op ons sinterklaasfeest. In Spanje keert op 6 januari de loterij die El Niño (het kindje)  wordt genoemd, zijn prijzen uit. Ook krijgen de kinderen op die dag allemaal cadeautjes zoals bij ons op het sinterklaasfeest.

In het stuk uit 1200 na Chr. "Spel van Sinterklaas" treffen we drie dieven aan die mij doen denken aan de drie koningen van 6 januari. Deze 3 koningen (in Engeland, maar ook elders, magiërs, tovenaars genoemd) hebben waardevolle schatten bij zich. In het toneelstuk stelen de dieven de schatten, maar voelen zich uiteindelijk gedwongen om ze naar sint Nicolaas terug te brengen. De schatten lijken op de cadeautjes die de kinderen krijgen met Sinterklaas. De drie dieven slaan hun slag in de tijd van de Saracenen. Dit zijn moslims uit het Oosten. Hun aanvoerder heet Barbarus, barbaar. Hij is de man die zijn schatten ter beschikking stelt aan Sint Nicolaas, die erover zal waken zonder dat het op welke wijze ook wordt beschermd anders dan door de bescherming van de goed heilig man. Als uiteindelijk inderdaad de schatten weer bij hem worden teruggebracht, bekeert Barbarus zich tot het christendom. In dit citaat heet Barbarus gewoon De Koning.

Er is een prachtig boek met allerlei legendes over Sinterklaas uit 2008, “Sinterklaas Lexicon (Marie-José Wouters) maar deze variatie staat er niet in. Wel staat er een Sinterklaas op een kameel (of dromedaris) in en het prachtige verhaal uit de Orthodoxe Russische kerk, met de reden waarom daar vaak alleen maar Iconen van sint Nicolaas zijn te vinden. Dat dit verhaal "Spel van Sinterklaas" er niet in staat, is een gemis, omdat eruit valt op te maken dat humor een belangrijke rol heeft gespeeld bij de acceptatie van geloof. Ook valt eruit op te maken dat de Zwarte Piet inderdaad ons doet denken aan ons twijfelachtige verleden in de slavenhandel, omdat wij Nederlanders ze rond 1850 allemaal zwart hebben gemaakt, en in andere landen is dat niet het geval. De boeven waren uit verschillende streken afkomstig, ook Afrika, en kunnen dus als “pieten” alle kleuren van de regenboog krijgen. Het was oorspronkelijk in essentie zelfs een vlucht- en migratieverhaal.

De datum 6 december is verschoven naar 6 januari, doordat de kalender verschillende keren moest worden aangepast om weer in de pas met de jaarseizoenen (vooral de lente) te lopen. Vanaf ongeveer 753 vóór Christus bestaat er een kalender, maar die onderging verschillende veranderingen door keizer Julius Caesar en paus Gregorius. Bovendien bestaat er verschil tussen een landbouwkalender en de officiële jaartelling. Ten slotte bestaat er nog een Macedonische kalender (Alexander de Grote) die tot ver in de middeleeuwen bestond, maar waarvan wij zo goed als niets hebben overgenomen. Gelukkig, want de namen en de telling  zijn uiterst verwarrend.  Ook Napoleon heeft zich er nog eens tegenaan bemoeid. Ook die maandnamen zijn erg verwarrend. Dat zijn de bekendste maar zeker niet de enigen die zich hier tegenaan hebben bemoeid. Al deze kalenders hebben gemaakt dat in sommige streken 6 december samenviel met 6 januari. En omdat het sint Nicolaas feest heel erg oude wortels heeft die op te maken zijn uit de verschuiving van 6 december naar 6 januari, werd er alles aangedaan om het feest in stand te houden om z’n heidense oorsprong te verbergen. 

Ik begin de samenvatting van het toneelstuk met een vertaling uit het Latijn. De scène vertelt hoe de beveiliging van een schat aan juwelen en andere  kostbaarheden (wierook en mirre waren zeldzaam en dus kostbaar) aan sint Nicolaas wordt overgelaten (de Latijnse én oorspronkelijke middeleeuws Franse tekst is onder de link te vinden). Daarna stelen dieven de schat, en betreurt Barbarus (De Koning) het verlies van zijn schat. In de tekst uit 1200 speelt een heilige (die erg veel lijkt op Hercules) de rol waarin de Saraceense vorst ertoe wordt overgehaald om zijn schat achter te laten onder het wakend oog van het beeld van sint Nicolaas. Als de schat is gestolen wordt de heilige in het gevang gegooid. 

Jean Bodel: Le jeu de Nicolas, GF Flammarion, Paris 2005, 239-241, Latijn):
                          (Dialoog met het beeld van sint Nicolaas)

Ik heb mijn rijkdom vergaard,
en ik heb het aan jou toevertrouwd;
maar ik heb me hierin vergist
Oh! Nicolaas!
Als jij mij mijn goed niet teruggeeft, zal ik met je komen afrekenen.

Hier heb ik mijn spullen neergezet
die ik je heb toevertrouwd;
maar ik ben ze kwijt.
Oh! Nicolaas!
Als jij mij mijn goed niet teruggeeft, zal ik met je komen afrekenen.

(Pakt de zweep op en zegt:)

Ik stak in jouw verering
veel geld
en je gaat er niet ongestraft mee vandoor.
Daarom, geef me mijn spullen terug die ik hier heb neergezet.

Ik zweer bij uw God
dat als je me niet het mijne teruggeeft,
dan krijgt de aangeklaagde de zweep.
Daarom, geef me mijn spullen terug die ik hier heb neer gezet.

De drie dieven die de goederen nog niet hebben gestolen,  spelen in een kroeg een spel met dobbelstenen. Om voor de kosten van hun overmatige consumptie wijn te kunnen betalen, trekken ze er later op uit om te stelen. Maar eerst een aankondiging van de reden waarom het mis zal gaan (pag. 118, onder de link de oorspronkelijke Franse tekst):

Ringtone (genoemd naar het rinkelen van een ketting)

Wie heeft er dobbelstenen?

Tengel (genoemd naar de tang om sloten te verbreken)          

Ik heb een set kwaliteitsdobbelstenen
van dezelfde grootte, recht en normaal.

Scheermes (genoemd naar het keelafsnijden van zijn slachtoffers)

Nooit! Wij accepteren de dobbelstenen alleen maar van één iemand.
Stel me niet teleur, Ringtone.

Ringtone

Helemaal niet! Daar komt ’t Keffertje
Jij weet wat je te doen staat
Kijk die dobbelstenen, die ga jij ons lenen,
En je weet in het spel wat je plaats is.
Het zou anders weleens zó kunnen zijn
dat je liever ergens anders je hoofd te rusten legt.

Keffertje

Beste Ringtone, ik red me wel en hou er mijn hoofd goed bij.

Tengel

Ringtone  en jij, Scheermes
willen jullie gaan zitten om een glaasje te drinken?
Of gaan we erom spelen wie ervoor gaat betalen?

Scheermes

Iedereen moet een kans maken, geluk is er voor iedereen
Wie een gelukkige hand heeft, die betaalt voor alles!

Het is duidelijk dat de gokker Tengel zijn hand overspeelt. Hij had hieraan beter niet kunnen meedoen. Maar er is een oplossing: ze gaan er gezamenlijk op uit om te stelen. Maar de een rekent zich nog rijker dan de ander. En nadat ze zich in onenigheid zozeer hebben uitgeput dat ze geen boe of bah meer kunnen zeggen, brengen ze de ongeluk brengende schat terug naar waar ze hem hebben gestolen. Dat gaat zo in z'n werk:

De Senegalees

Aiai! Apolin en Mohamed
Ik stond net op het punt te gaan dromen
van de grote schat van mijn koning
die we niet konden behouden,
maar die van de aarde verdween
recht naar beneden de afgrond in
want ze hebben de schat gestolen.

De Senegalees tot de Koning

Ai! Wat een groot ongeluk is u overkomen
als ik je dit niet bericht dan ben ik niet te vertrouwen.
Sta op, onfortuinlijke vorst
want de schat is weg.

De Koning

Wat is er aan de hand? Bij Mohamed, wie heeft mij wakker gemaakt?
Senegal, wat heb je gezegd?

De Senegalees

Arme en zielige koning, die je bent
Maar je moet niemand beschuldigen
omdat de grootste schat die er ooit was, er niet meer is.
Je hebt hem zelf toevertrouwd aan een man van hout,
kijk daar ligt ie nu op de grond te slapen.

De Koning

Senegal, wat je me daar zegt, is dat de waarheid?
Heb ik alles verloren wat ik bezat?
Dat is de schuld van deze geweldenaar
die me kort geleden met mooie praatjes om de tuin heeft geleid
breng hem voor mij
want zijn laatste dagen zijn geteld.

……………………………………………………………………………………………..

Sint Nicolaas

Knecht, ik ben de heilige sint Nicolaas
die de mensen die de weg kwijt zijn weer terugbrengt op het goede pad.
Ga terug de hele weg die U hebt afgelegd om te stelen
en breng de schatten van de koning terug naar de koning.
U hebt een grote misstap begaan
alleen al door eraan te denken hem te bestelen.
De schat was goed bewaakt
toen het beeld er boven op stond.
Word wakker en ga vlug alles terugbrengen
en de schatten teruggeven,
als uw leven u lief is,
en zet er het standbeeld weer bovenop
en ga dan zonder dralen weer weg, hiervandaan.