Korte opmerking vooraf. Als je dit verhaal leest in de neutrale stand, waarin je normaal leest, dan kan ik u bijna met zekerheid zeggen dat onderstaand verhaal schokkend is, en bepaald niet geschikt voor kinderen. In de Jiddische traditie heet deze stijl schmieren, maar dat woord kennen we niet meer. En omdat dit met zoveel andere woorden ook het geval is, want ze zijn verouderd, hebben we zoveel moeite met het lezen ervan. De emotie wordt uit de tekst gefietst; ouderwetse emoties die wij niet meer kennen. Daarnaast natuurlijk ook al die prachtige tekstverwerkingsprogramma’s en niet te vergeten ChatGpt, die ervoor zorgen dat we correct Nederlands schrijven, een Nederlands dat geen enkele schrijver ooit heeft geschreven, behalve misschien de laatste generatie schrijvers. We kennen nog ironie en cynisme, maar schmieren? En zo zijn er nog erg veel schrijfstijlen en woorden die we gewoon niet meer herkennen.
Ik vraag me ook af of de gebroeders Grimm zich daarvan bewust waren. Die zogenaamde verwetenschappelijking van de taal is bij de gebroeders Grimm begonnen. En ik wil niets aan hun verdiensten afdoen, maar wel de schaduwzijde van hoe zij sprookjes te boek hebben gesteld, aangeven. Het is maar dat u het weet, dat die schaduwzijde er is. Onderstaand verhaal is zo’n verhaal dat je met een beetje opgetrokken rechterwenkbrauw zou moeten lezen, omdat het anders een verschrikkelijk somber verhaal is. Het is de toon die de muziek maakt! Meer hierover staat te lezen in het Commentaar .

Grimm: verhaal 104, Wijze Liên.

Op den dag haalde een boer zijn beuken stok uit de hoek en zei tegen zijn vrouw: “Trine, ik ga ’t land in en over drie dagen ben ik terug. Komt de veehandelaar in de tussentijd bij ons en wil hij onze drie koeien kopen, dan kan je ze aan hem kwijt; maar voor niet minder dan tweehonderd daalders, hoor je, niet minder.” ”Ga met God,” antwoordde de vrouw, “ ’t komt in orde!” “Ja jij!” zei de man, “dat je als klein kind eens op je hoofd gevallen bent, dat merken we nog altijd. Maar dit zeg ik je, als je weer dom doet, dan zal ik je rug blauw verven, hoor, en verf heb ik niet nodig, alleen een stok, en die verf houdt een vol jaar, daar kun je staat op maken!” en daarmee stapte de man de deur uit. (1)

De volgende dag kwam de veekoper, en de vrouw hoefde met hem geen vieren of vijven te maken. Toen hij de koeien had en de prijs gehoord, zei hij: “Dat geef ik er graag voor, dat is de waarde onder de broederschap. Ik neem ze maar meteen mee.” Hij maakte hen los, en dreef ze de stal uit. Maar toen hij de poort uit wou, pakte de vrouw hem bij zijn mouw, en zei: “U moet me eerst die tweehonderd daalders geven, anders kan ik je niet laten gaan.” “Precies,” zei de man, “ik had alleen vergeten om de buidel mee te nemen. Maar ik heb er geen zorg over, ik zal je een borg geven tot ik betaal. Ik neem maar twee koeien mee en de derde laat ik hier achter als pand.” (2)

Natuurlijk begreep de vrouw dat, ze liet de man met de beesten gaan, en dacht: “Wat zal Hans blij zijn als hij ziet, hoe knap ik dat gedaan heb.” Na drie dagen kwam de boer, als gezegd, terug, en het eerste wat hij vroeg was, of de koeien verkocht waren. “Werkelijk, Hanslief,” antwoordde de vrouw, “en zoals je gezegd had: tweehonderd daalders. Zoveel zijn ze nauwelijks waard, maar de man deed het ervoor zonder tegenspraak.” “Waar is het geld?” vroeg de boer. “Het geld, dat heb ik niet,” antwoordde de vrouw, “hij had z’n buidel juist vergeten, maar nu heeft hij een onderpand achtergelaten.” “Wat voor onderpand?” vroeg de man. “Een van de drie koeien, die krijgt hij niet, voor hij betaald heeft. Ik heb het heel slim gedaan, ik heb de kleinste hier gehouden, want die eet het minste.” De man werd boos, hief zijn stok op en wilde haar daarmee de beloofde kleur geven. Opeens liet hij hem echter zakken en zei: “Jij bent de domste gans die op Gods aardbodem rondwaggelt, maar je bent eigenlijk een stakker. Ik ga de landweg op en dan ga ik drie dagen lang wachten of ik iemand vinden kan, die nog simpeler  is dan jij. Gelukt ’t me, dan ben je er van af, maar vind ik er geen, dan krijg jij je verdiende loon zonder enige aftrek.” (3)

Hij ging uit, de grote landweg op, zette zich op een steen en wachtte op de dingen die komen zouden. (4) Toen kwam er een grote ossenkar aan en middenop stond een vrouw, in plaats van dat ze zat op de bundel stro die ernaast lag of ernaast liep om de ossen te sturen.(a) De man dacht: “Het lijkt wel dat je er zo eentje zoekt,” en hij sprong op en ging precies voor de wagen heen en weer lopen als iemand, die niet precies weet wat hij doet. (5) “Wat wilt u, brave vriend?” zei de vrouw tegen hem, “ik ken je niet: waar kom je vandaan?” “Ik ben uit de hemel gevallen,” zei de man, “en nu weet ik niet, hoe ik er weer heen kom, kun je me niet naar boven brengen met de kar?” (6) “Neen,” zei de vrouw, “ik weet de weg niet. Maar als je uit de hemel komt, dan kun je me misschien wel zeggen hoe het met mijn man gaat, want die is er al drie jaar: je hebt hem toch zeker gezien?” “Ik heb hem wel gezien, maar ‘t gaat daar niet iedereen even goed. Hij moet schapen hoeden, en die luie dieren bezorgen hem veel last, dat springt maar over de bergen en ze verdwalen er in de wildernis, en dan moet hij ze achterna lopen en weer opdrijven. Z’n kleren zijn gescheurd, z’n goed valt haast van z’n lijf. Kleermakers zijn er niet, Sint Pieter laat er geen een binnen, dat zegt het sprookje immers.” “Wie had dat gedacht!” riep de vrouw, “weet je wat? Ik zal z’n Zondagse rok halen, die thuis nog in de kast hangt: die kan hij daar met ere dragen. Wil je zo goed zijn die voor hem mee te nemen?” “Dat gaat niet,” zei de boer. “Kleren mag je niet meebrengen in de hemel, die nemen ze je aan de poort af.” “Luister eens,” zei de vrouw, “gisteren heb ik mijn tarwe verkocht en er een mooi geldje voor gemaakt, dat zal ik hem sturen. Als je de buidel in je zak steekt, merkt niemand iets.” “Als het niet anders kan,” zei de boer, “dan wil ik u dat plezier wel doen.” “Blijf daar dan zolang zitten,” zei de vrouw, “dan rijd ik naar huis en haal het geld, ik ben zo weer hier. Ik ga niet op de strozak zitten, maar ik blijf op de wagen staan, dat is lichter om te trekken.” Ze zette haar ossen aan, en de boer dacht: “Die heeft aanleg om zot te worden.  Als ze het geld werkelijk brengt, dan mag mijn vrouw van geluk spreken, want dan krijgt ze geen slaag.” Het duurde niet lang of ze kwam eraan gelopen, bracht het geld en stak het zelf in zijn zak. En voor ze wegging, dankte ze hem nog duizendmaal voor de vriendelijke bemoeienis.

Toen de vrouw weer thuis kwam, trof ze haar zoon aan, die van het land terugkwam. Ze vertelde hem wat voor onverwachte dingen zij ervaren had. En toen zei ze nog: “Ik ben toch zo blij, dat ik nu een middel gevonden heb om mijn arme man wat te sturen; wie had nu gedacht, dat hij in de hemel nog ergens gebrek aan zou hebben?” De zoon stond verbaasd. “Maar moeder,” zei hij, “dat gebeurt niet alle dagen dat er iemand uit de hemel hier terecht komt; ik wil meteen uitgaan om te kijken of ik die man niet nog kan vinden: die moet me vertellen, hoe het er daar uit ziet en hoe ’t er met het werk staat.” Hij zadelde zijn paard en reed haastig weg. Hij vond de boer onder een wilgenboom, zittend om het geld te tellen. “Heb je die man niet gezien,” riep de jongen hem toe, “ die uit de hemel is gekomen?” “Ja,”  zei de boer, “die wou weer terug en hij is daar de berg op gegaan, want dat is een beetje korter. Als je hard rijdt, kun je hem inhalen.” “Ach,” zei de jongen, “ik heb al de hele dag me in ’t zweet gewerkt, en de rit hierheen heeft me uitgeput; u kent die man, wees zo goed en neem mijn paard en vraag hem of hij nog even hier naar toe komt.” “Aha,” meende de boer, “dat is nog iemand, die geen pit in z’n lamp heeft.” “Waarom zou ik dat niet voor je doen?” sprak hij, steeg op en reed in gestrekte draf weg. (7) De jongen bleef zitten tot ‘t invallen van de nacht, maar de boer kwam niet terug. “Zeker,” dacht hij, “zeker heeft die man van de hemel erg veel haast gehad, en de boer zal hem ’t paard hebben meegegeven voor mijn vader.” En hij ging naar huis en vertelde aan zijn moeder, wat er gebeurd was: dat hij het paard naar vader had gestuurd, zodat hij niet altijd zou hoeven te lopen. “Gelijk heb je,” antwoordde zij, “jij hebt jonge benen en je kunt best lopen.”

Toen nu de boer thuis gekomen was, zette hij het paard op stal naast de koe, die als pand diende. En toen ging hij naar zijn vrouw en zei: “Trientje, het was je geluk dat ik er twee gevonden heb, die nog stommer dwazen waren dan jij; ditmaal kom je er zonder pak ransel vanaf; ik spaar ze voor een andere gelegenheid.” Dan stak hij een pijp op, ging in de grote leunstoel van grootvader zitten en sprak: “Dat was een goed zaakje. Voor twee magere koeien een glanzend paard, en nog een dikke buil vol geld. Als domheid altijd zoveel inbracht, dan zou ik haar best in ere houden.” (8) Zo dacht de boer; maar ik denk, jij houdt meer van de simpelen.