Kerényi en de Kikkers (Jung 3).

Klik hier voor commentaar en originele teksten.

In het essay van Kerényi The trickster in relation to Greek mythology bespreekt hij ook het toneelstuk van Aristofanes De Kikkers uit 405 vóór Christus.  In het toneelstuk speelt de tocht naar de Onderwereld door Dionysus en Xanthias, die op een ezel rijdt. Xanthias zelf draagt op zijn rug de bagage van zijn baas. Als ze bij het meer waarachter de Hades ligt, aankomen, mag Xanthias niet mee in de boot. 

Dionysus wil Euripides uit de Onderwereld halen om Athene z’n stadsdichter terug te geven na zijn dood. Maar in de Onderwereld komt hij een dichter tegen die beter is, wat blijkt na een wedstrijd dichten. Wij zouden dat nu een “battle” noemen tussen twee rappers. De “onbekende” dichter Aischylos wint het van Euripides.

Dionysus moet zelf roeien om bij de Onderwereld te komen en de slaaf Xanthias loopt om het meer heen om de reis naar de Hades met hem te kunnen voortzetten. Op de maat van het lied van de kikkers roeit Dionysus over de Acheron. (Vertaling: M. d’Hane-Scheltema, Athenaeum-Polak & Vn Gennep, 1995):

1.  KIKKERS

Kwekkerekwek kwak kwak kwek kwek,

kwekkerekwek kwek kwek.

Bronbewoners, waterspuiten,

spettersper uw kikkerbek

om op klaterklank van fluiten

fraai te kwaken. Kwekkerekwek.

Kwaakt de Dionysos-hymne.

Dikwijls kwaakten wij die al

hem ter ere, in de Limnen

bij het Pottenfestival,

als het volk in dronken trance

over ons terrein kwam dansen.

Kwekkerekwek kwak kwak kwek kwek.

DIONYSOS

Mijn stuitje wordt een zere plek,

heb medelij, geëerde kwek!

      2.  Stront aan de kont.

      Boerenuitdrukking voor een dier dat ziek is, diarree heeft. Empusa (een mensenetend monster waarmee kinderen werden bang gemaakt) is weg, maar Dionysus betwijfelt dat.

DIONYSOS

Ja? Zweer je dat zeker?

XANTHIAS

Bij Zeus, ik zweer het.

DIONYSOS

Zweer het nog een keer.

XANTHIAS

Bij Zeus!

DIONYSOS

Nog eens.

XANTHIAS

Bij Zeus!

DIONYSOS

Och, arme ik!

’k Werd wit van angst, toen ik dat monster zag.

XANTHIAS wijzend op zijn achterste

En dit hier bruin van angst, hier, onder u!

3. De "battle"

Aischylus in een battle met Euripides doet hem spottend na in het verhaal over een gestolen haan. Veel woorden, weinig inhoud.

‘O duisternis donker van licht,

ach, hoe zendt u me toe

droevig een droomgezicht

vleugelsnel

uit onzichtbare hel,

droom met hart zonder hart

zoon van het Nachtezwart,

huiveringwekkende schrik,

lijkmantelzwart, de blik

dodelijk, dodelijk koud;

scherpe nagels geklauwd.

Maar dienaressen, steek de lampen aan

en schep het water uit de beek met kruiken

en maak het warm om te gebruiken;

ik wil mij van die godgezonden droom

verschonen gaan.

Aiai! God van de beken,

is dit wat het was? O vrienden,

ziet u van mijn droom het teken?

Gestolen mijn haan

door Glyke (=Liefje), die heen is gegaan!

Nimfen, in bergen verspreid

Manias, slaaf, zoek Glyke, de meid!

En ik, och arme ik, te spinnen

aan ’t spinwiel zat ik,

de spoel met linnen

wentelewentele-wentelend rond,

om volle strengen,

ter markt te brengen

bij ochtendstond.

Mijn haan vloog heen vloog heen ten hemel

vederlicht op vleugeltoppen.

Mij is weemoed weemoed deel.

Tranen tranen ogendroppen

ween ik ween ik veel.

Kretenzers, kind’ren van berg Ida!

Kom te hulp mij met uw bogen;

hoog de armen, wil het huis

in een kring omspannen!

Artemis (godin van de jacht) ook, de schone maagd,

laat zij met haar hondjes komen

die zij door het huis heen jaagt.

En met vurige fakkels twee,

heftig van vlammen, o Hekate (beelden van haar stonden bij de voordeur),

dochter van Zeus, o licht mij voor,

dat ik Glyke en de haan

kom op ’t spoor!’

Euripides verliest de wedstrijd en Aischylus wordt herboren om met zijn dichtkunst de burgers van Athene een hart onder de riem te steken. Psychologisch heeft de tocht naar de Onderwereld een parallel met wat je als kind meemaakt bij de overgang van de kindertijd naar de puberteit (een lang-kort verhaal):

Halle-bos.

Jongens waren we, nog. Over het stuur van onze fietsen gebogen reden we tussen stukken hei en weilanden door richting Halle-bos. Zó noemden we dat bos, dat dichtbij een streng protestants dorp lag met de naam Halle.

Ik reed voorop; later schreef ik op wat ons gebeurde. Dré reed in het midden en zong luidkeels: “…and when the saints go marching in..”. En wij vielen in. Het klonk geweldig. Arie deed niet mee, maar fietste als een wildeman rond de fietspaaltjes die langs het onverharde zanderige fietspad stonden, sommige scheef andere keurig in de rij. Dré zou later belangrijk worden als installateur van software programma’s. Hij reisde de hele wereld door.  Arie trouwde verschillende vrouwen, raakte aan lager wal en in de gevangenis. Degene, die in de maat probeerde te blijven en zacht voor zichzelf meezong, was Stan, die zijn hele leven een rustig, weldenkend mens zou blijven. Hij had ook wel zijn problemen, maar toen op deze dag op weg naar Halle-bos had hij daar nog geen last van. De zon scheen, het was voorjaar en we trokken ons terug in een soort duinpan te midden van rijzige slanke dennen.

In de duinpan stookten we ons vuurtje waarop we aardappels poften, die we gestolen hadden van een naburig aardappelveld. Natuurlijk waren ze nog niet rijp, maar we maakten ons wijs dat hoe kleiner ze waren, hoe lekkerder ze zouden smaken. In de bulten, die het duinpan omringden, zaten grote konijnenholen.  Die groeven we uit tot een soort hol ontstond, waarin we leefden zoals ooit eens holbewoners gedaan zouden moeten hebben. Zó leefde ooit eens de primitieve mens, en als zij zó konden overleven, dan konden wij het ook.

Maar toen de aardappeltjes maar niet gaar werden en, toen we ze proefden, naar niets smaakten, en het vuurtje langzaam maar zeker in rook opging –signalen die niemand bereikten—begonnen we ons te vervelen. Arie kwam op het idee de mensen die verderop in het bos een vakantiehuisje huurden, te gaan beloeren. We slopen als ervaren woudlopers in de richting van de vakantiehuisjes. Ze waren er niet en de deur stond open. Arie liep naar de open deur en keek naar binnen. Vlug kwam hij naar de bosjes, waarin we ons verscholen, teruggelopen. Waarom die haast? Was er binnen toch iemand? Hij meldde: “Er ligt geld op tafel en er is niemand thuis. Zullen we het meenemen?” Hij ademde hoorbaar van opwinding. “Nee,” zei ik meteen als braafste jongetje van ons stel. Dré moest lachen: “Stel je voor hoeveel sigaretten we daarvan kunnen kopen! Iedere zondag komen we dan na de kerkdienst bij elkaar om te roken.” Aarzelend stemde toen ook Stan in met het voorstel. Als zoon van een winkelier zag hij het belang ervan in om gebruik te maken van andermans onoplettendheid. En ik stemde, omdat ik in mijn eentje moeilijk heilig boontje kon blijven spelen, ook toe. Arie sloop naar binnen, griste het tientje van tafel –hoewel het huisje een stuk verderop stond, leek het alsof we hoorden hoe hij het geld van tafel weghaalde – en we zetten gevieren meteen stevig de pas erin om aan eventuele achtervolgers te ontkomen.

Later op de dag hoorden we stemmen onze richting op komen. Waren dat de huurders van het vakantiehuisje die ons zochten? We verscholen ons weer in de bosjes, gluurden tussen de takken door, niets wees erop dat ze het geld misten. Dat zei Arie ook, maar wij wilden niet meer naar hem luisteren. Wij kropen weg in onze holen, waar we onvindbaar zouden zijn. Arie bleef er buiten. Toen het hem allemaal te lang duurde, ging hij op het dak van ons hol staan en begon erop te springen. Het zand daalde in kleine zanderige straaltjes op ons neer; we kregen het benauwd en wurmden ons naar buiten. Daar stond Arie triomfantelijk op ons hol te springen, dat even later inzakte waardoor hij in een soort door hem zelf gedolven graf viel. Boos stak hij zijn hoofd over de rand van de kuil en riep: “Nu wil ik roken!”

In de hele duinpan was het stil, er was geen mens te zien. De zon scheen warm; het was al later op de dag. De vogels floten in de bomen. Waar zou je in godsnaam bang voor zijn? Nu was er in Halle een nieuwe dominee, een vreemde snuiter hadden we van onze ouders vernomen. Hij moest zich nog bewijzen. Waarom precies, is tot op de dag van vandaag niet bekend, misschien was het een verwarde man, maar om kort te gaan, hij had het einde van de wereld voorspeld precies op de dag dat wij ons in Halle-bos ophielden. Misschien om aan onze achtervolgers te ontkomen, misschien uit nieuwsgierigheid, misschien om sigaretten te kopen, besloten we om op de fiets naar Halle toe te gaan. Het was dichtbij, en iedereen had zo z’n eigen gedachten bij het bezoek aan het dorp.

En toen gebeurde het. Toen wij het bos uit fietsten, leek het mij toe alsof de magische zeepbel waarin we als kind hadden geleefd, ineens uiteen spatte. Mijn hart klopte me in de keel. Ik keek naar mijn vriendjes: het waren mijn vriendjes niet meer, het waren vreemden voor mij geworden. Zo fietsten we een volslagen verlaten dorp binnen. De sigarettenwinkel was gesloten. In geen velden of wegen waren mensen of dieren, katten of honden te bekennen. Dré zei: “Laten we langs de kerk fietsen, misschien horen we ze dan zingen.” Dat deden we, maar konden niet het minste geluidje opvangen, we hoorden volslagen niets. En wat nog vreemder was dat we zelfs geen vogels hoorden zingen. Heel zacht, als voor mezelf uit, zei ik: “Luister, luister dan toch…het is stil, doodstil hier…” We stapten midden op straat van onze fietsen en luisterden: niets te horen. Om de hoek van de dorpsstraat wachtte ons Stilte. Maar geen rust, stilte. Boven het asfalt trilde de zonnewarmte, schitterde het zonnelicht. Het leek alsof wij met onze fietsjes in een film die toen nog lang niet gemaakt was, speelden. Wij namen afscheid van een buitenaards wezen ET, trappend op de pedalen van onze fietsjes, vaart makend, langzaam opstijgend naar de hemel, nog net op tijd om de hemelpoort binnen te gaan.